آیین مهر یکی از مذاهب دیرینه و شناخته‌شدۀ ایران باستان است. آثار و شواهد برجای‌ماندۀ این آیین، گستردگی از شرق تا غرب قلمرو آن را نشان می‌دهد؛ از این‌رو در دو سده پسین، همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های مختلف علمی قرار گرفته است. نبود منابع مستند و شواهد تجربی قاطع موجب شده است پژوهشگران فرضیه‌های متفاوتی در زمینه زادگاه آیین مهر و شیوۀ انتقال آن به دیگر مناطق ارائه دهند که هرکدام نیازمند تأمل و بررسی فراوان است. نوشتار حاضر همه فرضیه‌های ارائه‌شدۀ پژوهشگران این حوزه، افزون بر شواهد ابتدایی موجود و در ارتباط با آیین مهر را بررسی می‌کند. موارد نام‌برده برای دست‌یابی به پاسخی روشن و یافتن خانه بدوی مهرپرستی نقش بسزایی دارد. مشخص‌شدن زادگاه این آیین می‌تواند سرچشمۀ نخستین مهرپرستی یا میترائیسم غربی را آشکار کند که بی‌ارتباط با گونه شرقی آن نیست. در این مسیر با سه گروه از شواهد یا مدارک شامل گواهی‌های تاریخی، شواهد باستان‌شناختی و نظریه‌ها روبرو هستیم. با بررسی و تکیه بر آنها می‌توان منشأ آیین مهر را به اقوام هندواروپایی ساکن در شرق باستان نسبت داد که پس از آمیختن با فرهنگ پارسی به‌ صورت یک بریکولاژ مذهبی به سمت غرب روانه شده، در مسیر خود فرهنگ‌های مختلف را اکتساب کرده و سرانجام به شکل میترائیسم شناخته‌شده غربی در امپراتوری روم به حیات خود ادامه داده است.