پایگاه پژوهشی مطالعات ادیان
گروه ادیان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یکی از گروه‌های تخصصی و پیشرو در حوزه مطالعات ادیان و مذاهب در ایران است. این گروه با هدف بررسی، تحلیل و مقایسه ادیان و مذاهب مختلف، به ویژه ادیان ابراهیمی، فعالیت می‌کند. با تکیه بر رویکردهای علمی و دینی، این گروه تلاش می‌کند تا با ارائه پژوهش‌های عمیق و کاربردی، به تقویت گفت‌وگوی بین‌ادیانی و ارتقای فهم عمومی از ادیان کمک کند.
گروه ادیان با بهره‌گیری از اساتید مجرب و پژوهشگران متخصص، دوره‌های آموزشی متنوعی را در سطوح مختلف تحصیلی برگزار می‌کند. این دوره‌ها شامل کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری است و دانشجویان را با مبانی نظری، روش‌شناسی و مسائل روز مطالعات ادیان آشنا می‌سازد. همچنین، این گروه با برگزاری همایش‌ها، نشست‌های علمی و کارگاه‌های تخصصی، فضایی برای تبادل نظر و تعامل بین صاحب‌نظران و پژوهشگران فراهم می‌آورد.
یکی از اهداف اصلی گروه ادیان، تولید دانش بومی در حوزه مطالعات ادیان است. این گروه با توجه به نیازهای جامعه اسلامی و با نگاهی به چالش‌های جهانی، پژوهش‌هایی را در زمینه‌های مختلف مانند تاریخ ادیان، فلسفه دین، کلام تطبیقی و مطالعات بین‌ادیانی انجام می‌دهد. انتشار کتب، مقالات و نشریات تخصصی از دیگر فعالیت‌های این گروه است که به غنای ادبیات علمی در این حوزه کمک می‌کند.
گروه ادیان موسسه امام خمینی (ره) با تعهد به ارزش‌های اسلامی و با رویکردی انتقادی و تحلیلی، تلاش می‌کند تا به عنوان مرجعی معتبر در حوزه مطالعات ادیان شناخته شود. این گروه با همکاری مراکز علمی داخلی و بین‌المللی، گام‌های موثری در جهت توسعه دانش و تقویت گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و بین‌ادیانی برداشته است.
کارگروه هایی که در حال حاضر از در گروه ادیان در حال پژوهش هستند، عبارت است از:
آدرس پستی گروه: ایران، قم، بلوار جمهوری اسلامی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، طبقه چهارم، گروه علمی ادیان
تلفن: +982532113426
تاریخچه رشته ادیان و مذاهب
رشته ادیان هر چند یکی از رشته های جدید و دارای سابقه ای حدود دو قرن در اروپا و نیم قرن در ایران است، اما مطالعات دین پژوهی، سابقه ای طولانی دارد. افلاطون را می توان نخستین دانشمندی دانست که به مطالعه ادیان پرداخت. در اسلام، مطالعات دین شناسی دارای پیشینه ای طولانی است و از ابعاد و جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که در قرآن کریم از برخی از ادیان از جمله یهود، مسیحیت، صابئین، مجوس و همچنین از پیروان آنها و اعتقادات و باورهای آنان سخن به میان آمده، مفسران، متکلمان، محدثان و حتی فقها و عارفان نیز به مناسبت ها، به سایر ادیان و پیروان و اعتقادات آن ها توجه کرده اند. عارفان قرون دوم، با مسیحیان ارتباط داشتند و در قرن سوم با برخی دیگر از ادیان، ازجمله بودائیان و هندوان نیز در ارتباط بوده اند، مفسران بر مبنای گرایش های اعتقادی و شیوه های تفسیری خود، نسبت به سایر ادیان، موضع گیری های مختلفی داشتند. علاوه بر آن، برخی از متکلمان – یا مکاتب کلامی – متأثر از اندیشه های کلامی سایر ادیان بودند. مورخانی مانند، مقدسی، یعقوبی و طبری و نیز فرق نویسانی مانند، بغدادی و شهرستانی و حتی فهرست نویسانی چون، ابن ندیم نیز به بحث درباره تاریخچه، اعتقادات، آداب و آیین های دیگر ادیان پرداخته اند. اما از همه مهم تر ابوریحان بیرونی است که در کتاب تحقیق ماللهند به مطالعه تطبیقی دین اسلام و دین هندویی پرداخته و البته از اعتقادات مانویان، یونانیان و. .. نیز سخن به میان آورده است. در قرون بعد نیز برخی از متفکران و دانشمندان مسلمان به مطالعه سایر ادیان پرداختند که از آن جمله می توان داراشکوه (متوفی 1068 ق ) را نام برد. وی به شدت شیفته ادیان هندویی شد و دست به ترجمه و تطبیق این آثار با متون اسلامی زد و آثار ارزشمندی از جمله مجمع البحرین را پدید آورد. در میان دانشمندان معاصر نیز افرادی چون اقبال لاهوری، آیت الله مطهری، علامه طباطبایی وعلامه جعفری به مطالعات ادیان علاقه و توجه داشتند. با این مقدمه مشخص شد که در اسلام، در قرون متمادی، به سایر ادیان توجه شده است. با این همه، مطالعات آکادمی ادیان ظاهرا در قرن 18 میلادی در اروپا آغاز شد. آنکتیل دوپرون از نخستین و مشهورترین دانشمندان اروپایی بود که به مطالعه متون دینی هندویی و زرتشتی پرداخت و هم او بود که اوپانیشادها را به فرانسوی ترجمه کرد. ترجمه اوپانیشادها شوپنهاور را به شدت تحت تأثیر قرار داد. بعدها به ویژه در اواخر قرن نوزدهم و در قرن بیستم مطالعات دین پژوهی گسترش بسیار یافت طوری كه مکاتب، شیوه ها و روش های مختلفی شکل گرفت. اما این رشته در ایران هنوز مراحل اولیه خود را طی می کند، و با آنکه حدود نیم قرن از حیات آن می گذرد، لازم است که توجه بیشتری به آن شود. در این رشته، تقریباً تمامی ادیان مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند. ادیان ابتدایی و قدیم و ادیان بزرگی مانند یهودیت، مسیحیت، هندو، بودا، کنفوسیوس، تائویی، جینی، شینتویی، زرتشتی، مانویت، زروانی و مزدکی. ادیان، هم از بعد تاریخی، کلامی – فلسفی و هم از بعد روش شناختی تدریس مورد مطالعه قرار می گیرند .
ضرورت رشته ادیان
اگر چه زندگی امروزی و تکنولوژی را بر بهبود وضع زندگی مادی بشر نمی توان از نظر دور داشت، اما واقعیت تلخ را نمی توان کتمان کرد که تمدن مدرن یکی از عوامل مهم غفلت انسانها از اصلی ترین ساحت وجودی خود یعنی روح ملکوتی و در نتیجه فرو پاشی بنیاد های اخلاق و معنویت در جهان معاصر بوده است. از سوی دیگربحران معنویت و بحران عمیق معرفتی که گریبان انسان را در قرن بیستم به بعد گرفته و مورد اذعان بسیاری از دانشمندان انسانشناسی میباشد، سبب گردیده تا دوباره رویکردی نو به معنویت و دین در جهان معاصر و در جوامع مختلف پیدا شود. در این رهگذر تاسیس مکاتب و روشهای مختلف برای خلق معنویت و همچنین مطالعات و پژوهش‌های بنیادین در قلمرو معارف دینی و در حوزه های گوناگون ادیان و پاسخ به این نیاز اصیل و حقیقی انسان به اندازهای شایع گردیده که هم ردیف مهمترین رشتههای علمی روز تولید محتوا دارد. ناتوانی فضاهای جدید در پاسخ‌گویی به نیاز ها معنوی و ارزشی انسان و در نتیجه ظهور بحران ها و بن بست ها در فضای ذهن و زندگی انسان ها سبب شده تا بار دیگر دلهای مضطرب در جستجوی وسیله ای باشد تا انسان دور افتاده از حقیقت خویش را به ساحل امن سعادت رهنمون کرد. بازگشت به اصالت و رونق بازار معنویت در عصر ما معلول همین واقعیت است. اما آنچه در این شرایط سخت و هشدار دهنده است سر بر آوردن آیین ها، مسلک ها و فرقههای عرفانی گوناگونی است که چون بر اصول صحیحی بنا نشده اند نه تنها درمان کننده این بحرانها نیستند بلکه خود به تشدید این بحران کمک می‌کنند. از این رو لازم است که گام های جدی در جهت شناخت صحیح و شناسایی دقیق معیارها و موازینی برای تفکیک و بازشناسی معرفت و عرفان حقیقی از انواع کاذب آن بر داشته شود. تا بخصوص جوانان با تکیه بر آن معیارها قادر به شناخت حقیقت در بخش نظری و سپس موفقیت در حوزه عمل باشند. در چنین شرایطی بویژه با توجه به اینکه نظام جمهوری اسلامی بر اساس دین و محتوای اسلامی بنیان گذارده شده، ضرورت پرداختن دانشگاههای کشور با متدولوژی علمی و پژوهشی و متناسب با زمان و زبان روز به مطالعات دینی و اطلاع از پیشرفتهای مطالعاتی در این حوزه و دریافت مسائل و پرسشهای اساسی حوزه معرفت دینی و چگونگی مواجهه متفکران و فیلسوفان معاصر با مسائل جدید به خصوص مسائلی که در تقابل با آموزههای دینی قرار میگیرند بیش از پیش آشکار میشود. بدیهی است نیل به این مهم بدون آشنایی صحیح از نظامهای معرفتی و کلامی سایر ادیان و مکاتب و همچنین بدون اطلاع از نقاط ضعف و قوت آنها در حل اساسیترین مسائل و دغدغههای انسان معاصر که عبارتست از «روش زندگی» و «معنای زندگی»، میسر نمی‌باشد. از این رو تاسیس رشته ادیان ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین امروز کمتر کسی در فایده و ضرورت مطالعه ادیان به ویژه کسانی که سر و کارشان با فرهنگ و دین است تردید دارند. شناخت ادیان جهان، نحوه تفکر و عمل دینی مردمان دیگر ادیان، ربط و پیوند دین و ادیان با عرصه های مختلف زندگی بشر، نزدیک شدن جوامع و تبادل روز افزون فرهنگی در جهان معاصر و معرفی اسلام به دیگر ادیان و مردمان از جمله ضرورت های مطالعه ادیان است. امروز استکبار جهانی و جریاناتی که با دین اسلام و دیگر ادیان مخالف هستند در صددند فاصله بین ادیان و حتی مذاهب را خدشه دار کنند؛ رشته ادیان و رشته های مضاف آن مانند ادیان و فرق،ادیان و عرفان و... از رشته های نو ظهور در دانشگاههای مختلف جهان به شمار می رود. به طوری که در مغرب زمین به سده اخیر برمی گردد. در این رشته چنان که از نامش پیداست، ادیان مختلف بشری اعم از ادیان قدیم تا ادیان زنده و پیشرفته همراه با نحله های عرفانی به طور تطبیقی و مقایسهای مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. بدون شک این رشته از از رشته های ضروری به شمار میرود زیرا گذشته از آن که به طالبان این گونه مباحث سعه ی صدر و وسعت نظر می بخشد زمینه همزیستی مسالمت آمیز و تفاهم میان ابنا بشری را که غایت آمال همه انبیا (ع) است فراهم می آورد، و از جنگ و ستیز میان پیروان ادیان که نتیجه تحجر و جهالت از حقیقت باطنی ادیان مختلف است مانع می شود.
ادیان ابراهیمی، یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام با گستره جغرافیایی و پراکندگی جمعیتی وسیعی که دارند در این فرآیند از جایگاه ویژهای برخوردارند. خاستگاه مشترک، ارتباط متحوائی و مناسبات تاریخی این ادیان؛ اهمیت بررسی انها را دو چندان می کند. از این رو تأسیس دوره های دانشگاهی برای انجام آموزشی و پژوهشی به شیوه علمی، در این حوزه ضروری است تا دانش آموختگان و دانش پژوهان این عرصه بتوانند از عهده پاسخگوئی به نیاز روز افزون بخشهای علمی و نهادهای فرهنگی و ارتباطی کشور در این زمینه برآیند.
با توجه به لزوم بررسی ادیان ابراهیمی، مطالعه این ادیان باید به طور متمرکز و تخصصی صورت پذیرد تا از نتیجه قابل قبول علمی برخوردار باشد. از این رو مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ گروه ادیان با هدف برآوردن این نیاز اساسی به تأسیس رشته دانشگاهی ادیان و معارف اسلامی در مقطع کارشناسی و ارشد و دکتری ادیان شرقی و ادیان و عرفان اقدام کرده است.
چشم انداز و آینده شغلی فارغ التحصیلان
دانشجویان این رشته نیز مانند دانشجویان دیگر رشتهها
1. امکان جذب در ادارات و مراکز مختلف دولتی را دارند
2. اما اصلیترین مراکز خدمت فارغ‌التحصیلان این رشته در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاههای مختلف دولتی است،
3. علاوه بر اینکه بسیاری از فارغ‌التحصیلان این رشته در مقاطع مختلف جذب نهادهایی چون وزارت امور خارجه، ارشاد اسلامی و آموزش پرورش و دیگر مراکز فرهنگی پژوهشی همچون بنیاد دارةالمعارف بزرگ اسلامی، دایرةالمعارف تشیع و هم چنین پژوهشکدهها و ... می گردند.
آشنایی با رشته ادیان
در رشته ادیان دانشجویان با تاریخ ظهور و گسترش ادیان زنده (ادیانی که هنوز پیروان بسیاری دارند) آشنا می‌شوند و سه بخش اساسی احکام و آداب، عقاید و اخلاق را در هر دینی مطالعه می‌کنند که البته در این مطالعه شخص پژوهشگر درصدد اثبات حقانیت یا بطلان دین خاصی نیست بلکه درصدد شناسایی و درک مواضع مشترک میباشد. گفتنی است که ادیان زنده‌ای که دانشجویان مطالعه می‌کنند، براساس خاستگاه آنها به سه گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
1. ادیان خاورمیانه که شامل ادیان سامی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام میشود که پیامبران آنها نسلشان به حضرت ابراهیم می‌رسد و دین زردتشت که خاستگاه آن ایران است.
2. ادیان خاور دور که ادیان کشورهای چین و ژاپن است و شامل «کنفوسیوس»، «تائو» و «شین تو» می‌گردد.
3. ادیان شبه جزیره هند که عبارتند از: هندو، بودا و جین.
سرفصلهای رشته ادیان
دروس تخصصی گرایش ادیان و عرفان:
1. زبان تخصصی(1)
2. زبان تخصصی(2)
3. زبان تخصصی(3)
4. متون ادیان (نثر جدید عربی)
5. ادیان پیش از اسلام (باستانی و ابتدائی)
6. فرق و مذاهب اسلامی(1)
7. فرق نوظهور در جهان اسلام
8. کلام اسلامی(1)
9. کلام اسلامی(2)
10. کلام اسلامی(3)
11. کلام بین‌الادیان
12. تاریخ و مبانی عرفان اسلامی
13. تاریخ فلسفه و کلام اسلامی
14. تاریخ فلسفه اسلامی،
15. تاریخ فلسفه غرب،
16. فلسفه دین(1)
17. فلسفه دین(2)
18. فلسفه اخلاق اسلام
19. جامعه‌شناسی و روانشاسی دین
20. اخلاق تطبیقی ادیان
21. دین یهود
22. دین مسیحیت،
23. ادیان هند و و سیک،
24. دین بودا و جینه،
25. روش شناسی ادیان.
کیفیت ادامه تحصیل
امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکتری در ایران وجود دارد. مهم ترین دانشگاه های دارای مقطع دکتری عبارتند از: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه تبریز، دانشگاه کاشان، دانشگاه سمنان، دانشگاه آزاد واحدهای علوم و تحقیقات، شمال، مرکز و شهرری .
مهم ترین اهداف رشته ادیان
الف) زمینه سازی برای پرورش و آموزش دانشوران و محققان صاحب نظر در ابعاد مختلف ادیان ابراهیمی، شرقی و هندو و بودا ؛
ب) تأمین کادر علمی دانشگاه ها و پژوهشگاههای کشور در زمینه ادیان مذکور.
ج) پی ریزی زمینه تأسیس رشته های تخصصی ادیان ابراهیمی در مقطع دکتری
د) زمینه سازی برای تربیت نیروی انسانی متخصص و آگاه به ادیان ابراهیمی در جهت برقراری ارتباط و گفت و گو با اندیشمندان و پیروان آنان.
و) تربیت نیروی انسانی آگاه و معنوی به منظور پاسخ گوئی به مراکز فرهنگی داخلی و خارج از کشور
