یازدهمین نشست علمی گروه ادیان با موضوع "چیستی و ماهیت معنویت اسلامی" در تاریخ سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ از ساعت ۱۰ تا ۱۲ برگزار شد. این نشست با حضور اساتید و پژوهشگران برجسته از گروه‌های کلام و فلسفه دین، علوم قرآنی، عرفان و اخلاق همراه بود و با تلاوت آیاتی چند از کلام‌الله مجید آغاز شد.

شرح جلسه:

حجت‌الاسلام دکتر سیدعلی حسنی، مدیر گروه ادیان، با بیان مقدمه‌ای درباره اهمیت موضوع، به معرفی بحث پرداختند و اشاره کردند که این سومین جلسه از سلسله نشست‌های معنویت اسلامی است. در جلسات قبل، دکتر مظاهری سیف و دکتر ساجدی به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخته بودند و در این جلسه، حجت‌الاسلام دکتر میریوسفی به عنوان سخنران اصلی حضور داشتند.

سخنرانی دکتر میریوسفی: "معنویت اسلامی از منظر فطرت و فلسفه خلقت"

دکتر میریوسفی با اشاره به تجربیات میدانی خود در حوزه بین‌الملل، به ارائه تعریفی جامع از معنویت اسلامی پرداختند. ایشان تأکید کردند که تعاریف موجود از معنویت گاه ناقص یا محدود هستند و باید به گونه‌ای بازتعریف شوند که شمولیت جهانی داشته باشند.

محورهای اصلی سخنرانی:

1. اهمیت تعریف معنویت اسلامی:
   • در جهان امروز، جریان‌های معنوی مختلف (مانند عرفان سرخپوستی یا مکاتب غربی) فعال هستند و اسلام باید بتواند با ارائه تعریفی روشن، جایگاه خود را تثبیت کند.
   • چهار جریان معنوی در ایران:
     • جریان ذکری (تکیه بر ذکر و عبادت)
     • جریان حبی (معنویت مبتنی بر محبت به اهل بیت)
     • جریان معرفتی (معنویت عقلانی)
     • جریان سیر و سلوکی (معنویت عاشقانه و عرفانی)
2. چالش‌های تعریف معنویت:
   • برخی تعاریف، غیرمسلمانان یا حتی گروه‌هایی از مسلمانان را از دایره معنویت خارج می‌کنند.
   • خطر "ژئوپلیتیک معنوی": تعاریف محدودکننده می‌توانند به جای گفت‌وگو، به انزوای فکری منجر شوند.
3. نظریه مختار: معنویت اسلامی به مثابه تعالی فطرت الهی
   • معنویت اسلامی را می‌توان در سه سطح تعریف کرد:
     • فلسفه خلقت (ارتباط فطری انسان با خدا)
     • فلسفه دین (تعالیم اسلام برای هدایت انسان)
     • فلسفه ایمان (تجربه شخصی از ارتباط با خدا)
   • مثال عینی: تجربه افرادی مانند رئیس یک قبیله در آمازون که بدون آشنایی با اسلام، به صورت فطری به ارزش‌های الهی گرایش داشت.

مناظره علمی: اختیاری یا غیراختیاری بودن معنویت

پس از سخنرانی دکتر میریوسفی، بحثی پرشور بین دکتر ساجدی و دکتر مظاهری درباره ماهیت معنویت شکل گرفت:

دیدگاه دکتر ساجدی:

• معنویت نتیجه پیوند ارادی بین قلب انسان و خداست.
• اگر این ارتباط برقرار شود، انفعالات معنوی (مانند آرامش، شکرگزاری) پدید می‌آید.
• تأکید بر تفکیک فلسفه دین از فلسفه خلقت، زیرا اصطلاح "فلسفه دین" عام است و مختص اسلام نیست.

دیدگاه دکتر مظاهری:

• مراحل اولیه معنویت غیرارادی هستند و مانند "بیداری ناگهانی" عمل می‌کنند (مثال: تحول روحی برخی افراد پس از خواندن قرآن).
• انسان‌ها می‌توانند با زمینه‌سازی، مسیر معنویت را هموار کنند، اما تجلیات الهی خارج از اختیار آن‌هاست.
• مثال تاریخی: داستان بلقیس که پس از تکبر، به تسلیم در برابر خدا رسید.

حاضرین در نشست:

از جمله اساتید و پژوهشگران حاضر در این جلسه می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

• گروه ادیان: دکتر سیدعلی حسنی، دکتر اسدی، دکتر رضا قزی، دکتر صانعی، دکتر نقوی
• گروه عرفان: دکتر میریوسفی
• گروه کلام و فلسفه دین: دکتر ساجدی
• گروه فلسفه: دکتر مهدی مشکوی

این نشست با طرح چالش‌های مهمی درباره تعریف معنویت اسلامی و نسبت آن با فطرت، اختیار و تجربه‌های دینی به کار خود پایان داد. نکته کلیدی آن بود که معنویت اسلامی باید بتواند هم ویژگی‌های خاص دینی را حفظ کند و هم گفت‌وگوی بین‌ادیانی را ممکن سازد.