پایگاه پژوهشی مطالعات ادیان
طرح اجمالی کارگروه پژوهشی معنویت پژوهی
عنوان اصلي طرح: درسنامه‌های طرح معنویت پژوهی
برخی از مهمترین عناوين فرعي طرح:
تعريف طرح:
بیان مساله:
معنویت به عنوان یک مفهوم پیچیده و چندبعدی، به جستجوی معنا و هدف در زندگی اشاره دارد. این مفهوم می‌تواند شامل باورهای مذهبی، تجربیات روحانی، و جستجوی ارتباط با خود، دیگران و جهان باشد. معنویت به معنای فراتر رفتن از جنبه‌های مادی زندگی و جستجوی عمیق‌تر برای درک وجود و حقیقت است. در این میان معنویتهای نوظهور به جنبش‌ها، باورها و شیوه‌های زندگی اشاره دارند که در دهه‌های اخیر به‌ویژه در جوامع غربی و به دنبال تغییرات اجتماعی و فرهنگی شکل گرفته‌اند. این معنویتها معمولاً به‌دنبال جستجوی معنا و هدف در زندگی هستند و می‌توانند شامل ترکیبی از عناصر مذهبی، فلسفی، روان‌شناختی و عرفانی باشند. برخی از این جنبش‌ها ممکن است به‌طور مستقیم با ادیان سنتی در تضاد باشند و یا از آن‌ها الهام گرفته باشند. از این رو بدنبال بررسی و نقد مبانی و بن مایه‌های معنویتها و جنبشهای نوپدید از یک سو و ارائه معنویت کاربردی اسلامی از سوی دیگر هستیم.
پیشینه
مبحث معنویت پژوهی (Spiritual Studies) به بررسی ابعاد مختلف معنویت، تجربه‌های روحانی و تأثیرات آن بر زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد. این حوزه از علم و فلسفه به شکل‌های مختلفی در تاریخ بشر وجود داشته و در طول زمان تحولاتی را تجربه کرده است. در ادامه، پیشینه عام و خاص معنویت پژوهی را بررسی می‌کنیم:
پیشینه عام معنویت پژوهی
تاریخچه باستان:
مذهب و آیین‌ها: ادیان مختلف از جمله هندوئیسم، بودیسم، زرتشتیسم و مسیحیت به بررسی معنویت و ارتباط انسان با خدا یا نیروی بالاتر پرداخته‌اند.
در این دوره، دین و معنویت نقش عمده‌ای در زندگی اجتماعی و فرهنگی ایفا کردند. متفکرانی مانند توماس آکویناس و ابن‌سینا به بررسی مفاهیم فلسفی و معنوی پرداختند.
با ظهور رنسانس، توجه به انسان و تجربه‌های شخصی افزایش یافت. متفکرانی مانند دکارت و اسپینوزا به بررسی ارتباط بین عقل و معنویت پرداختند.
در این دوران، معنویت به عنوان یک حوزه مستقل در علوم اجتماعی و انسانی شناخته شد. ظهور جنبشهای معنوی جدید و توجه به روانشناسی معنوی (مانند کارل یونگ) از جمله تحولات مهم این دوره است.
پیشینه خاص معنویت پژوهی
در دهه‌های اخیر، پژوهش‌های علمی در زمینه معنویت و تأثیرات آن بر سلامت روان و جسم انسان افزایش یافته است. مطالعاتی در زمینه تأثیر مدیتیشن، دعا و تجربه‌های معنوی بر بهبود کیفیت زندگی انجام شده است.
روان‌شناسان مانند ماسلو و یونگ به بررسی ابعاد معنویت در روانشناسی پرداخته‌اند. ماسلو مفهوم “خودشکوفایی” را به معنویت مرتبط کرد و یونگ به جستجوی معانی عمیق‌تر در زندگی انسان پرداخت.
جامعه‌شناسان به بررسی تأثیرات معنویت بر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند. مطالعه ارتباط بین معنویت و هویت اجتماعی، از جمله موضوعات مورد توجه است.
فیلسوفانی همچون ویتگنشتاین و هایدگر به بررسی ابعاد وجودی و معنوی زندگی پرداخته‌اند و تأثیرات آن بر فهم انسان از خود و جهان را مورد بررسی قرار داده‌اند.
معنویت پژوهی به عنوان یک حوزه بین‌رشته‌ای، شامل ابعاد مختلفی از فلسفه، روانشناسی، جامعه‌شناسی و علوم دینی است. این حوزه به دنبال درک عمیق‌تری از تجربه‌های معنوی و تأثیرات آن بر زندگی انسان‌ها است. با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی، معنویت پژوهی همچنان به عنوان یک موضوع مهم و مورد توجه در دنیای معاصر باقی مانده است.
ضرورت:
با توجه به تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دنیای معاصر، افراد به دنبال پاسخ به سؤالات عمیق‌تری درباره زندگی و وجود خود هستند. معنویت‌پژوهی می‌تواند به عنوان یک ابزار برای درک بهتر این جستجوها و نیازها مطرح شود. این پژوهش می‌تواند به بررسی تأثیرات معنویت بر سلامت روان، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی کمک کند. از آنجا که گسترش معنویتهای نوظهور و تأثیرات آن‌ها بر جامعه، نیاز به بررسی و مقابله با این جنبش‌ها احساس می‌شود. این طرح به دلایل زیر ضرورت دارد:
اهداف:
1) شناسایی ابعاد معنویت: بررسی و تحلیل ابعاد مختلف معنویت، از جمله معنویت فردی، اجتماعی و فرهنگی.
2) تحلیل تأثیرات معنویت: بررسی تأثیر معنویت بر سلامت روان، رضایت از زندگی، و روابط بین فردی.
3) توسعه راهکارهای معنوی: ارائه راهکارهایی برای تقویت معنویت در زندگی فردی و اجتماعی به منظور بهبود کیفیت زندگی.
4) آگاهی‌بخشی: افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات و چالش‌های معنویتهای نوظهور و تأثیرات آن‌ها بر زندگی فردی و اجتماعی.
5) تقویت ادیان سنتی به ویژه دین اسلام: ترویج و تقویت آموزه‌های ادیان سنتی به‌عنوان راهی برای پاسخگویی به نیازهای معنوی افراد.
6) ایجاد فضای گفت‌وگو: فراهم کردن فضایی برای گفت‌وگو و تبادل نظر درباره معنویت و مسائل مرتبط با آن، به‌ویژه بین نسل‌ها.
روش:
تحقیق و پژوهش: انجام پژوهش‌های علمی و اجتماعی برای درک بهتر معنویتهای نوظهور و تأثیرات آن‌ها بر جامعه.
آموزش و پرورش: توسعه برنامه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها برای آشنایی جوانان با اصول و ارزش‌های ادیان سنتی.
ترویج معنویت کاربردی اسلامی: ارائه الگوهایی از معنویت که بر پایه‌های اسلامی ، اخلاقی و انسانی استوار باشد و به افراد کمک کند تا به جستجوی معنای زندگی بپردازند.
پژوهش‌های کیفی: استفاده از مصاحبه‌ها، گروه‌های کانونی و مطالعات موردی برای درک عمیق‌تر تجربیات معنوی افراد.
پژوهش‌های کمی: استفاده از پرسشنامه‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری برای جمع‌آوری داده‌های آماری درباره تأثیرات معنویت بر جنبه‌های مختلف زندگی.
مطالعات بین‌رشته‌ای: ترکیب علوم اجتماعی، روانشناسی، فلسفه و دین‌شناسی برای بررسی جامع‌تر معنویت.
محصول (خروجي) طرح:
کتاب و درسنامه‌هایی با عناوین ذیل:
مدير علمي کارگروه: حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی حسنی - رشته تحصيلي: ادیان و عرفان
دبير کارگروه: دکتر جعفر احمدی - رشته تحصيلي: ادیان و عرفان
اعضاي کارگروه:
ردیف
نام و نام خانودگي
مدرک تحصيلي
1
محمدحسین جعفری
دکتری ادیان و عرفان
2
محمدجواد نیکدل
دکتری ادیان و عرفان
3
سیفعلی کریم زاده
دکتری ادیان و عرفان
4
مجتبي نوري
دکتری ادیان و عرفان
5
حسن دين پناه
دکتری ادیان و عرفان
6
حسن قره باغي
در آستانه دفاع از رساله دکتری فلسفه دین
7
مجتبي ارشدي بهادر
در آستانه دفاع از رساله دکتری فلسفه دین
8
سید محمدصادق ميرستاري
دکتری ادیان و عرفان
9
مصطفي قاضي زاهدي
در آستانه دفاع از رساله دکتری ادیان و عرفان
10
جعفر رضايي مجيدپور
دکتری ادیان و عرفان
11
سيدمحمد تقي موسوي
ارشد دین شناسی
12
رضاقزی
دکتری ادیان و عرفان
13
وحیدی
در آستانه دفاع از رساله دکتری فلسفه دین
